Lenf sistemi, hücreler arası sıvıdaki artıkların temizlendiği akkan da denen bir sistemdir. Normal bir insanda vücut ağırlığının ¼ 'ü kadar lenf sıvısı bulunur. Bu sıvı lenf damarları vasıtası ile taşınır ve lenf düğümcüklerine iletilir. Hastalık veya cerrahi sebebi ile lenf düğümcüğü veya lenf damarlarında bozulma olursa lenfödem denen tablo oluşur.

Lenfödem hemen gelişmeyebilir, bazen lenfatik sistemde olan yaralanmayı takiben yıılar sonra ortaya çıkar. Belirtiler ilk olarak el ve ayak sırtında görülür. Cilt gergin ve serttir. El ve ayaklarda duyu bozuklukları ve eklem sertlikleri görülebilir. Enfeksiyona karşı dirençte azalma görülebilir. Kol veya bacakta dolgunluk hissi, deride gerginlik, el bileği veya ayak bileği ve parmakların hareketliliğinin azalması, bilezik, saat, yüzük, ayakkabı, çorap, gibi eşyaların dar gelmesi ve iz bırakması gibi belirtiler olabilir.

Lenfödem üç evreye ayrılır ve tedavi edilmeyen hastalar evre 1’den evre 3’e ilerler:

Evre 1: Geri dönebilen lenfödem. Geçici şişme görülür. Cilt gergin ve parlaktır. Ödem gün içinde giderek artar, gece istirahattan sonra kaybolur.

Evre 2: Kronik geri dönmeyen sert ödem. Sürekli şişlik, his azalması, ağrı, yanma ve hareket kısıtlılığı ile seyreder.

Evre 3: Lenfostatik Elafantiyazis (Fil Hastalığı). Zaman geçtikçe artan uzuv deformasyonu, önemli ölçüde hareket ve fonksiyon kısıtlanması, ciddi ağrılar olur.

Tedavi: Lenfödemin fizik tedavi ve ce
rahi olmak üzere iki tür tedavisi vardır. Fizik pnömatik kompresyon cihazı, manuel lenf drenajı, kompresyon bandajları ve egzersiz şeklinde yapılır. Manuel lenf drenajı elle uygulanan özel bir masaj tekniği olup amacı; ödemli bölgeden lenf sıvısını alıp vücudun diğer bölgelerine akışını sağlamaktır. Manuel lenf drenajı derinin tam altındaki yüzeyel lenf damarlarına hafif basınç uygulaması ile yapılır.Tedavi bitiminde hastaya uygun basınçta bası giysisi verilir. Bu tedavi tutulan kol veya bacağın hacmini azaltır, lenf dolaşımını sağlar. Lenf sisteminde bloke olmuş lenf sıvısının serbest akışının sağlanması manuel lenf drenajı tekniği ile sağlanır. Manuel lenf drenajı lenf dolaşımına etkisi olmayan diğer masaj teknikleriyle karıştırılmamalıdır.
Diğer masaj teknikleri lenfödem için faydalı olmadığı gibi zararlı da olabilmektedirler. Bandajlama diğer bandajlamalardan farklıdır ve dikkatle uygulanmalıdır. Kompresyon çorapları ise tedavi bitiminde takip sürecinde giyilmesi gereken materyallerdir ve kişiye özel yapılmalıdır.

Lenfödemli hastaya öneriler:
Lenfödem riski taşıyan veya lenfödemli kolu veya bacağın bakımı ve korunması oldukça önemlidir. Tedavinin başarısının devam etmesi için hastanın dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır;

• Cilt temiz tutulmalı ve iyice kurulanmalı, nemli bırakılmamalıdır.
• Cilt bakımı ve esnekliğine dikkat edilmeli, yağ içeriği çok az olan nemlendiriciler kullanılmalıdır.
• Kedi-köpek tırmalaması, darbeler enfeksiyona ve lenf yollarının hasarına yol açacağından kaçınılması gereken durumlardır.
• Etkilenmiş kola manikür ve enjeksiyon yaptırılmamalıdır. Etkilenmiş ayakta nasırlar kesilmemeli, yumuşatıcı kremlerle korunmalıdır.Tırnakları keserken deriyi kesmemeye dikkat edilmelidir.
• Sıcak su, kaplıca suyu, güneşlenmekten uzak durmaya, bunun yerine ödemli kol veya bacağı soğuk tutmaya özen göstermelidirler.
• Tekrarlanan, yorucu hareketler, ödemi daha kötüleştirebilmektedir.
• Aşırı kilo, dengesiz beslenme, yetersiz veya aşırı egzersiz, uzvun aşırı ısıya maruz kalması, yolculuk, ağır şeyler taşıma etkilenen kol ya da bacağın sıkılması (örneğin; tansiyon ölçülmesi, sıkı saat, sıkı kıyafetler) lenfödemi tetikler ve arttırır.
• Jilet kullanılmamalı, istenmeyen tüyler traş makinesi yardımıyla alınmalıdır.
• Mutfakta veya bahçede iş yaparken kesiklerden korunmak için mutlaka eldiven giyilmelidir.
• Güneş yanığından kaçınılmalı, güneşlenirken yüksek koruma faktörlü koruyucular kullanılmalı ve uzuv asla uzun süre güneşe maruz bırakılmamalıdır.
• En ideal sporlar yüzme ve dalmadır
• Sutyen, iç çamaşırı, diğer giysiler ve takılar sıkı olmamalıdır. Bu giysilerin ciltte oluşturduğu kızarıklıklar lenf dolaşımının engellendiği anlamına gelmektedir
• Uçak yolculuğu sırasında basınç düşmesi nedeniyle kol çorabı ve kompresyon bandajı mutlaka kullanılmalıdır
• Gece uyurken etkilenmiş kolun üzerine yatmamaya özen gösterilmelidir
• Düzenli beslenilmeli, aşırı tuz kullanılmamalı ama tuz asla kesilmemeli ve bol su içilmelidir.
• Aşırı kilolardan kaçınılmalı.
• Tedaviden sonra kullanılmaya başlanan bası çorabı özellikle ilk 6 ay, gece ve gündüz düzenli kullanılmalıdır.
• Eğer kol veya bacak geceleri kendiliğinden küçülüyorsa bası giysisi gece çıkarılabilir. Bası giysileri özel günlerde de bir kaç saatliğine çıkarılabilir. Bol gelmesi ya da sıkması durumunda doktora başvurulmalıdır. .
• Yetersiz lenf dolaşımından ötürü şişen uzuv, tedavi ile normal ya da normale yakın hale geldikten sonra da bakımına dikkat edilmezse, durumun tekrarlayabileceği unutulmamalıdır.
  
  Lenfödem nedeniyle şişen kol veya bacağınızın, tedavi ile normal veya normale yakın hale geldikten sonra da takibi ve bakımına devam etmelidir. Lenfödem hemen tüm hastalarda önlenebilir, azaltılabilir ve kontrol altına alınabilir rahatsızlıktır.
  
  20.09.2022
  Uzm. Dr. Semiha VURGUN